Uğur Canbolat

UĞUR CANBOLAT

AHLÂK-I HASENE erleri için kendi okuma en büyük ve vazgeçilmez görevlerden birisidir.

Bu olmadığı takdirde hayatın anlamının keşfedilip anlaşılamayacağına inandıkları gibi hayata anlam katma eyleminin de asla gerçekleşmeyeceğine müdriktirler. Dolayısıyla güzel ahlak yolcuları için kendini okuma sorgulaması bir var olma faaliyetidir. Hayata anlamlı bir tutunmadır. Diriliştir. Kendinden kendini doğurma fiilidir.

Kendilik bilincine ulaşıp yenilenen insan çevresine de taze bahar tomurcukları ikram eder. Gerileyen insanlığımıza ışık tutar. Bayatlayan ezberlerimize aşı yapar. Duraklayan aklımızı harekete geçirecek veriler sunar. Hissiyatını kaybeden kalbimize can suyu ikram eder.

Diriliş ne ile olur peki?

Yüksek erdem yolcuları için bu elbette Rabbimizin Fahr-i Cihan Efendimiz yoluyla bizlere gönderip örneklemesini temin ettiği vahyin diriltici nefesini içimize çekmekle olur. Bunu sahih bir şekilde gerçekleştirebilmenin yolu da elbette kişinin sağlıklı ölçülerle kendini okumayı başarmasıyla mümkündür. Güzel ahlak yolcuları eğri çizgiyi doğru devam ettirme beyhude çabasından uzaktırlar. Onlar istikametli yolu selamet bulmak için zaruri bulur ve buradan ilerlerler.

Ahlâk-ı hasene erlerinin sorgulamaları içeriye yöneliktir. Harice değildir. Bu sebeple muhatap karıştırılmazlar. Hedef şaşırılmazlar. Başkasına söylenen sözlerin sahibi değillerdir. Sesli bir iç muhasebe yolculuğunu önemserler. Bunu kendini okuma prensipleri oluşturarak gerçekleştirirler.

       Kendini Okuma Sorgulamasının Bazı Prensipleri:

• Dünde kalmayıp bugünü yaşamalı. Çağın imkânları doğru kullanılmalı.
• Sorgulanmadan yaşanan hayat yaşanmamış sayılmalı.
• Veriye ve sağlam kanıta dayalı düşünme becerisi kazanılmalı.
• İnanç oluşturmak değil tevhide dayalı imana ulaşmak hedeflenmeli.
• Yüce kitabımızın kıraati ile beraber tilavet edilmesi de başarılmalı.
• Kur’an-ı Kerim’in soru âyetleri incelenip sorgulama biçimi kavranılmalı.
• Sorgulamanın Kur’an’ın emri olduğu benimsenmeli ve bunu içeren âyetler analiz edilmeli.
• Kur’an’ın ana kitap olduğu bilincine ulaşılmalı ve başkalarından buna eş sayılmadan yararlanılmalı.
• Sevgili Peygamberimizin mübarek hayatındaki umdeler iyi tespit edilip yaşama taşınmalı.
• Soru sorma ve sorgulamanın sünnet olduğu şuuruna ulaşılmalı.
• Kur’an’da anlatılan Nebi’lerimizin kıssaları tahlil edilerek sosyolojik ve psikolojik gen haritası çıkartılmalı.
• Atalardan gelen her gelenek kabul etmemeli ve maruf olan tercih edilmeli.
• Cesaret elden bırakılmamalı ve kınayıcıların kınamasından çekinilmemeli.
• Ön kabul ve önyargılar terkedilmeli.
• Her konu ve durumda ifrat ve tefritten kaçınılıp denge esas alınmalı.
• Kendilik bilincine ulaşmanın zorlu bir yolcuk olduğu bilinip kabullenilmeli.
• Kendinin efendisi olmanın nefse kölelikten kurtulmakla mümkün olduğu bilinmeli.
• Hayat kıyamında neyin asıl olması gerektiği doğru tespit edilmeli ve sabiteler oluşturulmalı.
• Taklit ile tok olunamayacağı kavranmalı ve tahkike ulaşılmaya azimle çalışılmalı.
• Yüceltmenin de yermenin de aşırısından kaçınılmalı, adalet esas alınmalı.
• Müşahede konusu çözümlenmeli ve hayata şahit olunmalı.
• Zayıf yanlarımız güçlendirilip, kuvvetli yönlerimiz pekiştirilmeli.
• İnsan olmayı anlamlı kılan şeyin düşünme ve sorgulama olduğu unutulmamalı.
• Kendine meydan okumak başarılabilmeli.
• Endişe ve korkularla yüzleşmekten kaçınılmamalı.
• Zihni sancılarımızın olacağı bilinmeli ve bu bedel ödenmeli.
• Mükemmel olmak başarılamazsa bile sahih olmak başarılabilmeli.
• Mevcut bilgilerle yetinilmemeli ve ilim yolunun sonsuzluğu kabul edilmeli.
• Kelime ve kavramlar üzerinde sabırla kazı çalışmaları yapılmalı.
• Anlam arkeoloğu olmak için kendimizi ancak sebatla inşa edebileceğimiz unutulmamalı.
• Kibir belası ve kesret illetinden sakınılmalı.
• Vekalet akılla yol alınamayacağı bilinmeli ve akıl nimetinin gereği yerine gerilmeli.
• Kalbin hakkı verilmeli duygusallık ile değil duygu ile hayat anlaşılmaya çalışılmalı.
• Fenomenlere değil hayatın gizli gerçek erlerine itibar edilmeli.
• Mistik mitomanlara karşı uyanık olunmalı.
• Besmele ile her an yaratıcımızla çevrim içi olmalı, Allah yokmuş gibi yaşamamalı.
• Ahlakın bekçisi değil sahibi olunmalı.
• Ateş dolu çukurların çevresinde bulunmanın tehlikesi idrak edilmeli.
• Çifte meşruiyet talepleri sonlandırılmalı, ana kaynak ve onun uygulayıcısı esas kabul edilmeli.
• Beklentiler doğru yönetilmeli ve risk analizleri sağlıklı yapılmalı.
• Bilme hakkı terk edilmemeli ve başkasına havale edilmemeli.
• Cahilleştirme operasyonlarına karşı kalbi uyanıklığa erişilmeli.
• Çeldiricilere karşı önleyiciler her an hazır bulundurulmalı.
• Değişim körlüğü hastalığından acilen çıkılmalı.
• Denge sıralamasındaki yanlışlar giderilmeli, öncelikler fıkhı kavranmalı.
• Doğruya en çok benzeyen yanlışlara karşı iman uyanıklığına kavuşulmalı.
• Düşünmeme günahı terkedilmeli.
• Eleştiriyi düşmanlık olarak algılamamalı ve onlardan yararlanılmalı.
• Eylem ödevleri konusunda zihinsel netliğe ulaşılmalı.
• Kısa ve geçici mutluluklar yerine uzun süreli derin huzur tercih edilmeli.
• Olgunlaşmanın bir süreç olduğu bilinip bu yolda yürünmeli, gelişime açık olunmalı.
• Olumsuz içsel ve dışsal etkiler bilinmeli ve gerekli önlemler alınmalı.
• Gömülü olan arzular gün yüzüne çıkarılmalı ve yüzleşilebilmeli.
• Kişisel gelişim ve kariyer kadar mânevî gelişim de önemsenmeli.
• Hayata karşı pasif değil proaktif olunmalı.
• Tartışmaya girilecekse ilgili konuda en az muhatap kadar mevzuya vakıf olmak önemsenmeli.
• Duygusal zorluklarla baş etmek için formüller geliştirilmeli.
• Karamsar düşüncelerin etkisinden çıkılmalı, ümit esas alınmalı.
• Kendisi üzerinde düşünme becerisi kazanılıp devam ettirilmeli.
• Bireysel kişilik analizi ve karakter tahlilinden kaçınılmamalı.
• Kendine yabancılaşma riski hesap edilmeli ve gereği yapılmalı.
• Kendini kandırmanın insanlık tarihi kadar eski olduğu kavranmalı ve bundan uzak durulmalı.
• Hayır demenin hayır getireceği yer ve zamanlarda bundan çekinilmemeli…

Ey hakikat yolunun kendini okuma prensipleri oluşturan uyanık yolcusu!

Sen de eğer diğer güzel ahlak yolcuları gibi menziline erişmek arzusundaysan bu prensiplere uymalısın. Soru sormaktan ve sorgulamaktan kaçınmamalısın. Kendini bundan ırak tutmamalısın. Cesaretle yüzleşmeyi seçmelisin.

Bilmelisin ki, bu bir iman cesaretidir ve mümine en çok yakışandır.

29.08.2025